روش دلفی
بکارگیری روش دلفی عمدتاً با هدف کشف ایده‌های نوآورانه و قابل اطمینان و یا تهیه اطلاعاتی مناسب به منظور تصمیم گیری است. روش دلفی فرایندی ساختار یافته برای جمع آوری و طبقه بندی دانش موجود در نزد گروهی از کارشناسان و خبرگان است که از طریق توزیع پرسشنامه‌هایی در بین این افراد و بازخورد کنترل شده پاسخها و نظرات دریافتی صورت میگیرد (Adler and Ziglio, 1996).
روش دلفی بر اساس رویکرد پژوهش جدلی یعنی : نظر یا تز(ایجاد عقیده یا نظر)، پادنظر یا آنتی تز (نظر و عقیدهٔ مخالف) و نهایتاً ساخت سنتز (توافق و اجماع جدید) شکل گرفته است که در پی فرایند ساخت نظریه تازه ای ایجاد می‌شود.
به اعتقاد هلمر(Helmer 1997)، دلفی ابزار ارتباطی سودمندی بین گروهی از خبرگان است که فرموله کردن آرای اعضاء گروه را آسان می‌کند.
ویسما (Wissema 1982) با تاکید بر اهمیت روش دلفی، از آن به عنوان روشی برای « یک کاوش تک متغیره » برای پیش بینی آیندهٔ فناوری‌ها یاد می‌کند. او می افزاید که روش دلفی با این هدف طراحی شده که بتواند مباحثات میان خبرگان را امکان پذیر کند، بطوری که از ورود تأثیر رفتارهای متقابل اجتماعی که معمولاً در مباحثات گروهی اتفاق می افتد و منجر به مانعی در برابر شکل یافتن عقاید و نظرات می‌شود، جلوگیری نماید.
بالدوین (Baldwin 1975) باور دارد که در شرایط نابسندگی دانش موجود در نزد تصمیم گیرندگان، آنان ناگزیر به تصمیم سازی با اتکاء به ادراکات مستقیم خود و یا آرای خبرگان هستند .....
تاریخچه
گسترش روش دلفی به‌دنبال رواج فعالیتهای مرتبط با پیش بینی آیندهٔ فناوری‌ها که از سال 1944 میلادی آغاز شد، صورت گرفت. در این تاریخ و بنا به سفارش نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا، پروژه‌ای بنام RAND (بر گرفته از عبارت Research and Development) در شرکت هواپیما سازی داگلاس و با هدف پیش بینی فناوریهای آینده با کاربرد نظامی تعریف شد. این پروژه به مطالعه در زمینه جنگ افزارهای بین قاره‌ای فراسطحی پرداخت. در سال 1959 میلادی هلمر (Helmer) و رشر (Rescher)، دو تن از پژوهشگران پروژهٔ رند در مقاله‌ای با عنوان « نظریه فلسفی دانش در علوم نادقیق »، این ایده را مطرح کردند که در زمینهٔ هایی از دانش که در آن هنوز قوانین علمی توسعه نیافته است، اتکاء به آرای خبرگان مجاز می‌باشد. حال مساله این است که چگونه آرای این خبرگان مورد استفاده قرار گیرد و بویژه اینکه چگونه با آمیختن دیدگاههای گروهی از خبرگان، بیانیه‌ای سودمند تدوین شود. از دیدگاه روش دلفی، قضاوت‌های انسانی بمثابه ورودی هایی مشروع و سودمند برای انجام پیش بینی‌ها می‌باشند. گاهی خبرگان و متخصصان منفرد می‌توانند در معرض خطر یکجانبه نگری قرار گیرند ضمن اینکه گروه‌های خبره نیز می‌توانند زیر تأثیر گراهیشهای رهبر گروه، از بازنگری ایده‌های پیشین اکراه داشته باشند. برای چیره شدن بر چنین نارسایی هایی، روش دلفی با مبانی نظری و دستورالعمل‌های روش مند در طول دهه‌های پنجاه و شصت میلادی در موسسهٔ رند (RAND) توسعه یافت. عبارت دلفی کنایه از مکانی مقدس در یونان باستان است که در آنجا با واسطه گری پیشگویان بلند پایه، پیش بینی هاو سخنان خدایان یونانی اعلام می‌شده است. به‌نظر می‌رسد بهره جستن از این نام مورد تایید بنیان گذاران این روش یعنی هلمر (Helmer) و دالکی (Dalkey) نبوده است. بنا بر اظهارات دالکی در سال 1968، کلمه دلفی به نوعی القاء کننده وابستگی روش آنان به غیبگویی بوده و جنبه‌ای اسرار آمیز دارد. حال آنکه آنچه توسط این دو ارایه شده است، روشی برای بهبود دادن به پیش بینی‌ها با بهره گیری کامل از اطلاعات نابسنده ای است که در اختیار می‌باشد.
روش دلفی
اساس و پایه روش یا تکنیک دلفی بر این است که نظر متخصصان هر قلمرو علمی در مورد پیش بینی آینده صائب‌ترین نظرست. بنابراین برخلاف روشهای پژوهش پیمایشی، اعتبار روش دلفی نه به شمار شرکت کنندگان در پژوهش که به اعتبار علمی متخصصان شرکت کننده بستگی دارد. شرکت کنندگان در تحقیق دلفی از ۵ تا ۲۰ نفر را شامل می‌شوند. کمینه تعداد شرکت کنندگان بستگی به چگونگی طراحی روش تحقیق دارد.
در این روش هیات (پنل) هایی از متخصصان تشکیل می‌شود که در آن ارتباط میان اعضاء، توسط رییس یا ناظر هیات انجام می‌شود.
ارتباطات داخلی شرکت کنندگان بصورت ناشناس بوده و نظرات، پیش بینی‌ها و تمایلات به ارایه دهندگان آنها منتسب نمی‌شود. انتشار این اطلاعات بدون اعلام هویت ارائه دهندگان صورت میگیرد.
عناصر اصلی در روشهای اولیهٔ دلفی عبارت‌اند از :
ساختار سازی جریان اطلاعات
ارائهٔ باز خورد به شرکت کنندگان
افشا نساختن هویت شرکت کنندگان
به رغم تفاوتهای قابل توجهی که در کاربرد روش دلفی وجود دارد، معمولاً پژوهش دلفی با یک پرسشنامه که توسط یک تیم کوچک طراحی شده و به گروه بزرگ‌تری از متخصصان فرستاده می‌شود آغاز می‌شود. پرسشنامه‌ها به طریقی تنظیم می‌شوند که این امکان به وجود آید تا مخاطبین ضمن استنباط کردن و فهمیدن مساله مطرح شده، واکنش‌های فردی خود را بروز دهند. وقتی پرسشنامه‌ها برگشت، طیف پاسخها و دلایلی که متخصصان برای پاسخهایشان بیان کرده‌اند مورد بررسی قرار گرفته و خلاصه نویسی می‌شوند. در این مرحله مواردی که مرتبط با اهداف زمینهٔ تحقیق نباشد حذف و از این طریق از مسایل منفی رایج در تعاملات داخل گروهی (مرتبط با حوزه روانشناسی اجتماعی) اجتناب می‌شود. پس از آن، گزارش خلاصه برای متخصصان فرستاده می‌شود. متخصصان اجازه دارند که پاسخهایشان را بر اساس نتایج تغییر دهند و این نتایج دور دوم مجدداً مورد ارزیابی محققان قرار میگیرد.
بدین طریق در طول زمان و با پیشرفت کار، دیدگاههای مخاطبین با موضوع مطروحه تطابق خواهد یافت. این فرایند ادامه می‌یابد تا اینکه اجماعی در مورد نظرات حاصل شود یا مشخص شود که متخصصان به توافق نرسیده اند.
مهم‌ترین نکته در روش دلفی، غلبه بر نکات منفی موجود در کمیته‌های متعارف است. طبق نظر فاولز(Fowles, 197، عدم افشای هویت، بازخوردکنترل شده و پاسخ‌های مبتنی بر آمار مهم‌ترین مشخصه‌های دلفی هستند.
دلفی یک روش آماری سفت و سخت برای پیش بینی آینده نیست. نبود نمونه گیری، نامشخص بودن رخدادهای آینده و نبود فرایندهای خوش-تعریف و شناخته شده برای انجام دادن مطالعات دلفی، تنها چند مورد از مواردی هستند که دلفی را از روشهای علمی کنترل شده متمایز می‌کند. ولی مطالعه دلفی برای مسائلی باارزش است که نیازی به تکنیکهای موشکافانه دقیق ندارند: مثلاً زمانی که داده‌ها ناکافی یا فاقد قطعیتند یا وقتی نمونه‌های واقعی موجود نیست و یا وقتی که گردآوردن افراد و بحث کردن در مورد مساله‌ای مشکل است. از آنجا که تکنیک دلفی بر ناشناس بودن، بازخوردهای کنترل شده و پاسخ گروهی آماری تکیه دارد و بنابراین از نفوذ افراد برجسته در گروهای بحث یا فشار گروه برای همنوایی اجتناب می‌کند، با استفاده از این تکنیک اجماعی معتبر از متخصصان می‌تواند بدست آید.
مراحل انجام روش دلفی
فاول (Fawle 197 مراحل زیر را پیشنهاد کرده است :
تشکیل تیم اجرا و نظارت بر انجام دلفی
گزینش یک یا چند هیات (پنل) جهت شرکت در فعالیت ها. اعضاء این هیاتها معمولاً کارشناسان و خبرگان قلمرو پژوهش هستند.
راه اندازی فعالیتهای تنظیم پرسش نامه برای دور اول
بررسی پرسش نامه از دید نوشتاری (رفع ابهامات استنباطی و...)
ارسال نخستین پرسش نامه به اعضاء هیات ها
واکاوی پاسخ‌های رسیده در دور نخست
آماده کردن پرسش نامهٔ دور دوم (با بازنگری‌های مورد نیاز)
ارسال پرسش نامهٔ دور دوم برای اعضاء هیات ها
واکاوی پاسخ‌های رسیده در دور دوم (مراحل ۷ الی ۹ تا دستیابی به پایداری در پاسخ‌های در یافتی ادامه می‌یابد)
آماده سازی گزارش توسط تیم پردازشگر
مهم‌ترین نکته در این فرایند، درک هدف‌های بکارگیری روش دلفی از طرف شرکت کنندگان است. در صورت درک نادرست، با پاسخ هایی نا مرتبط از سوی شرکت کنندگان مواجه خواهیم بود. پاسخ دهندگان باید از دانش کافی در حوزهٔ مربوطه برخوردار بوده و با ادبیات موضوعی مقولهٔ مورد بحث آشنایی داشته باشند. ولی در عین حال شاید لزوماً به تخصص بسیار بسیار بالا در زمینهٔ مورد نظر نیازی نباشد.
همانگونه که در بخش قبل گفته شد، حداقل تعداد اعضاء هیاتها برای دستیابی به نتیجهٔ قابل اتکاء بستگی به طراحی پژوهش دارد. بنا بر نظر برکهوف (Berkhoff, 1975) در شرایط آرمانی حتی گروه‌های چهار نفره هم می‌توانند عملکرد مناسبی داشته باشند.
فواید و نقاط قوت روش دلفی
دست یافتن سریع به همسویی
نبود محدودیت جغرافیایی برای شرکت کنندگان
قابلیت پوشش دادن گستره ای بزرگ از کارشناسان
جلوگیری از غلبهٔ تفکر گروه گرایانه (Group Think)
قدرت پیش بینی موضوعات تک بعدی پیچیده
خروجی‌های روش دلفی
خروجی‌های روش دلفی چیزی جز یک نظریه نیست. این نظریه به همان اندازه از اعتبار برخوردار است که نظرات افراد شرکت کننده معتبر می‌باشد. دیدگاه‌ها و نظرات شرکت کنندگان بر اساس روابط آماری و نه بر اساس اراء اکثریت و اقلیت خلاصه می‌شود.
محدودیت‌های روش دلفی
روش دلفی در معرض انتقاداتی نیز می‌باشد.بیشترین انتقادات از طرف ساکمن(Sackman 1974) صورت گرفته که طی آن این روش غیر علمی تلقی شده است و آرمسترانگ (Armstrong T 197 نسبت به دقت این روش تردید دارد.
مارتینو (MartinoT 197 و برخی دیگر، دغدغه‌های روش دلفی را بشرح زیر رده بندی کرده‌اند :
ناچیزشماری آینده : از دید مخاطبین پرسش نامه ها، آینده (و گذشته) به اهمیت آنچه در حال می گذرد نمی‌باشند، بنابراین ممکن است تمایل به کم اهمیت دانستن وقایع آتی در آنان وجود داشته باشد.
انگیزه‌های ساده نگری : متخصصان تمایل دارند تا نسبت به وقایع آینده بصورتی مجرد و جدا از سایر تحولات بنگرند. تجسم تصویری جامع و کل نگرانه (Holistic) از رخدادهای آینده که در آن تغییرات تأثیر همه جانبه‌ای دارند، کار ساده‌ای نیست. در این شرایط اهمیت ندادن به تأثیر متقابل رویداد هایی که در آینده می‌توانند به وقوع بپیوندند محتمل است. در این موارد واکاوی آثار متقابل (Cross Impact)می‌تواند سودمند باشد.
تخصص‌های گمراه کننده : اصولاً ممکن است برخی از صاحبان تخصص، پیش بینی کنندگانی توانمند نباشند. یک کارشناس با تمایل به مراجعه به تخصص‌های شخصی، ممکن است پیش بینی‌های خود را در چارچوب قالب هایی خاص انجام دهد که شاید بهترین پیش بینی‌ها نباشند.
بی نظمی در اجرا : مسیرهای مختلفی (نظیردست کم گرفتن دشواری‌های رایج و ساده انگاری در بکار گیری این روش) وجود دارند که می‌توانند کار را به انحراف بکشانند و شرکت کنندگان را از بذل توجه کافی باز دارند.
انحراف قالب‌ها :قالب بندی پرسش نامه می‌تواندبرای برخی از شرکت کنندگان مناسب نباشد.
، دستکاری در نتایج : پاسخها می‌توانند با امید به اینکه در دور بعدی منجر به تمایل به سمتی خاص شوند، توسط مجریان دستکاری شوند.
ناسازگاری با پدیدهٔ پارادایم شیفت
وابستگی میزان کامیابی این روش به سطح کیفی اعضاء و شرکت کنندگان
تحمیل پیش فرض‌ها و یا دیدگاههای شخصی نظارت کنندگان
در نظر نگرفتن نکات مورد اختلاف در پاسخ‌های دریافتی و بررسی ناکافی بر روی این موضوع
در چه شرایطی بکارگیری روش دلفی مناسب تر است؟
اگر استفاده از آرای «افرادی با بینش و تجربه بسیار» در مقایسه با «رویکردهای نظری و یا برون یابی روندها (Trend Extrapolations)»برای پیش بینی آینده از قدرت بیشتری برخوردار باشد
اگر موضوع، پیچیده باشد.
اگر کارشناسان و خبرگان شرکت کننده، از سابقه کافی برای ارتباط گیری موثر برخوردار نباشند.
اگر سوابق و تجربیات مورد نیاز تحقیق، طیف گسترده‌ای ازسوابق و تجربیات را در بر بگیرد.
اگر تبادل نظر از طریق برگزاری جلسات و گردهمایی‌ها ممکن نباشد.
اگر ناسازگاری میان افراد بسیار زیاد بوده و یا شرایط سیاسی مطلوبی وجود نداشته باشد.
به هر حال پیش از تصمیم گیری در مورد گزینش روش دلفی باید به چند پرسش پاسخ داده شود :
چه نوع فرایندارتباط گروهی برای بررسی مسالهٔ پیش رو مورد نظر است؟
دارندگان تخصص در زمینهٔ مورد پژوهش چه کسانی هستند؟
چه شیوه های دیگری برای انجام مطالعه وجود دارند و نتایج مورد انتظار درصورت بکارگیری آن شیوه هاچیست؟
پس از پاسخگویی به پرسشهای بالا می‌توان در مورد بکار گیری روش دلفی تصمیم گیری کرد.
روش دلفی با ایمیل بین 30 خبره با دو بار طرح موضوع و نیز با تعیین تقریب مناسب در پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته است و نتایج بسیار مناسبی حاصل شده است.